Akkoyunlu Cihangir'den kalma Zeynelabidin adıyla anılan bir camii ile Hz. Muhammed'in berberliğini yapmış olan Selmani Pak'ın ziyaretgâhı da burada bulunmaktadır. 1540 tarihli belgelerde "Mahalle-i İmam Zeynelabidin" ile "Mahalle-i Doğan" adlarında mahallelerden bahsedilmektedir. 1567'den sonra Kale, Şah Selman, Sürsar, İmam Kulu Nalband, Abdül Aziz Bin Albül Kerim adlarında yeni mahallelere rastlanır. Denizden yüksekliği 1500 metredir. Yüz ölçümü 1177 km² ve nüfusu da 49.671 dir. 67 köyü vardır.

Karacadağ’ın eteğinde kurulmuş olan Derik’te, Roma ve Bizans Dönemlerinde altın çıkarıldığı bilinmektedir. Derik’in 15 km. batısında Hisaraltı Köyü sınırları içinde, Artuklu Dönemi’nin en büyük yapıtlarından biri olan Rabat Kalesi yer almaktadır 16.yy da bir kasaba merkezi olan Derik, Yukarı Derik (Derik-i Ülya) ve Aşağı Derik (Derik-i Süfla) olmak üzere iki kısımdan oluşurdu.

2000 yılı Genel Nüfus Sayımına göre ilçenin nüfusu 20.663'tür. İlçeye bağlı kasaba belediyeleri ve köylerin nüfusu 35.868'dir. Mevcut nüfusun %37’si şehir merkezinde geriye kalan %63'ü ise kırsal kesimde yaşamaktadır.

Merkez ilçe dışında ilçeye bağlı belde belediyesi bulunmamaktadır.

Doğu, Batı ve Kuzey yönleri dağlarla çevrili olan ilçenin güney kesimleri ovalıktır. Karasal iklimin egemen olduğu ilçede, faaliyette olan gölet ve barajların sağladığı sulama olanaklarıyla pamuk tarımı da yapılabilmektedir. İlçede zeytinciliğin yanı sıra bağcılık da yapılmaktadır. Tarımsal arazilerin az olduğu dağlık kesimlerde yaşayan halkın başlıca geçim kaynağı ise hayvancılıktır. İlçede birçok zeytinyağı imalathanesiyle sabun imalathaneleri bulunmaktadır. 58 köyü vardır bu köylerin birçoğu zeytin üretmektedir.

Şamrah eski adıyla bilinen Mazıdağı ilçesi, geçmişte Diyarbakır-Şam güzergahında canlı bir merkez oldu hep… Duygularla sevginin sırt sırta verdiği bakir toprakların ruhunu yansıtır her zaman.

Mazıdağı ilçesi, 9 Haziran 1937' de kurulmuştur. Şamrah, bu tarihe değin Derik ilçesine bağlı bir bucak merkezi idi.

İlçenin tarihi Sümerlere kadar gerilere gitmektedir. 150 metrelik bir tepenin üstünde bulunan Dermetinan Kalesi, Sultan Şeyhmus, Pir Hattap türbeleri ilçenin önemli ziyaret yerleridir. Taş Devrinden günümüze kadar gelebilen Zambırhan ve Aşrihan mağaraları bulunmaktadır. Kervanların bu mağaraları daha sonraları konaklama amacıyla kullandıkları anlaşılmıştır. İlçenin batısında Şamrah Kalesi namıyla anılan kalenin yanısıra Gümüşyuva Köyünde Bizanslılar tarafından bulunup işletilen gümüş madeni ve bu madenin muhafazası için yapılan kale ve müstahkem yerler, aynı yerde bulunan kilise kalıntıları, tarihi bir nitelik taşımaktadır.

2000 yılı Genel Nüfus Sayımına göre ilçenin nüfusu 13.452' dir. İlçeye bağlı kasaba belediyeleri ve köylerin nüfusu 16.202' dir. Mevcut nüfusun %45' i şehir merkezinde geriye kalan %55' i ise kırsal kesimde yaşamaktadır.

Merkez ilçe dışında ilçeye bağlı belde belediyesi bulunmamaktadır.

Kurak mevsim şartlarının hüküm sürdüğü Mazıdağı’nda Karaçay hayati bir önem taşımaktadır. Fosfat tesisleri yörenin can damarlarından biridir. Eskiden beri el sanatlarının önemli bir ekonomik değer olduğu ilçede, bu faaliyetlerin yeniden canlandırılması amacı ile çalışmalar devam etmektedir. Tütüncülük, arıcılık, bağcılık, kümes hayvancılığı ilçenin başlıca geçim kaynaklarıdır.

Bereketli Hilal' de Mardin vazgeçilmez bir değerken; Dicle ve Fırat Mezopotamya' ya egemenken mağrur coşkunlukla; Ömer' li zengin kültürel dokusuyla Mardin' i bütünler sanki.. Ömerli İlçesi ve çevresi için elde edilen bilgilerin en eskileri Asurlular' a aittir. İlçe merkezinde tarihi eser olarak Süryaniler' e ait harabe halini alan bir kilise vardır.

Mozaik tabanlı evler, kuyumculuk sanayiinde kullanılan beyaz toz, Asur, Pers, Bizans, Arap ve Osmanlı Devri' ne ait sikkeler, heykel ve heykelcik, kilden testi ve küpler üzerindeki çeşitli motifler, resimler, süs eşyaları ilçenin arkeolojik buluntuları arasındadır. Fafit(Beşikkaya Köyü) bu anlamda önemli bir kaynaktır.

2000 yılı Genel Nüfus Sayımına göre ilçenin nüfusu 7.353' tür. İlçeye bağlı kasaba belediyeleri ve köylerin nüfusu 8.609' dur. Mevcut nüfusun %46' sı şehir merkezinde geriye kalan %41' i ise kırsal kesimde yaşamaktadır.

İlçeye bağlı belde belediyesi bulunmamaktadır.

Yakın tarihe kadar nüfusun tamamına yakın kısmı çiftçilik ve hayvancılık ile geçinmekte iken, son yıllarda küçük el sanatları, taşımacılık ve ticaretle uğraşın arttığı görülmektedir.

Mardin'e düzgün bir yolla bağlı olan Savur'un yeşilliği, bağları ve bahçeleri bol suları ile de ünlüdür. Kavak ağaçlarının bol miktarda yetiştirildiği bir ilçemizdir. Burada kısmet sulu ziraat yapılmakta, tahıl üretilmekte ve küçük baş hayvancılık yapılmaktadır.Yüz ölçümü 1049 km² ve nüfusu 6244 olan ilçenin tarihi, Mardin kadar eskidir. Her Mardin'e yapılan saldırıda, Savur' da etkilenmiş tahrip edilmiş ve ahalisi asırlarca çileli bir yaşam sürmüştür. Artukoğulları ila Karakoyunlular döneminde sık sık el değiştirmiş ve en son olarak da Safevilerden Mardin'in ( 1517'de ) Osmanlıların eline geçişiyle Osmanlı topraklarına bağlanmıştır.

Savur'un en gözde tarihi eseri Savur Kalesi'dir. Bu kale Mardin-Savur-Midyat ve Hasankeyf ile Cizre kervan ve fetih yolları üzerinde çok eski, statejik açıdan güçlü bir kaledir. Bu kale, Araplarla Bizans'lılar arasında büyük çekişmelere neden olmuştur. Mardin'e düzgün bir yolla bağlı olan Savur'un yeşilliği, bağları ve bahçeleri bol suları ile de ünlüdür. Kavak ağaçlarının bol miktarda yetiştirildiği bir ilçemizdir. Burada kısmet sulu ziraat yapılmakta, tahıl üretilmekte ve küçük baş hayvancılık yapılmaktadır.

Mezopotamya çok verimli ve sulama imkanı bulunan topraklara sahiptir insanın ilk gününden beri hep büyük öneme sahip olmuştur. Mardin il sınırları içinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda burada bulunan kalıntılar Mezopotamya da çiftçilik ve hayvancılık M. Ö 8000 yıl öncesinde başladığını doğrular niteliktedir. Mezopotamya sahip olduğu bu değerler sayesinde bir çok uygarlıklar gelip buraya bu bölgeye yerleşmişlerdir.

Mardin ve çevresinin tarihi de sırasıyla bu topraklara sahip olup belli bir süre hükmetmiş olan Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur , Pers, Roma, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu ve Osmanlı uygarlıkları ışığında gelişmiştir.

Mardin ilimizin kuzey doğusunda bulunan Mardin den 8 km uzaklıkta yer alan 1991 yılında ilçe statüsünü kazanan Yeşilli(Rişmil) ilçesinin tarihi sürecine bakıldığında Mezopotamya ve Mardinin tarihi gelişiminden kopuk farklı bir tarihin ortaya çıkması beklenemez.

Verimli Mezopotamya ovasının ortasında yükselen, kalker ve lavlarla örtülü bir dağın yamacındaki kent neredeyse bütün kültürlerin uğrak yeri olmuştur. Kentin ve çevresinin doğum tarihi M.Ö 3 bin yılına dayanıyor. İlk ve sonraki yerleşimciler söyle sıralanmaktadır. Subariler, Sümerler, Akadlar , Hititler ,İran’dan gelen Midiler, daha sonra Asurlar, Urartular, Mitaniler, Aramiler, Persler… 2. yy Romalılar Sasaniler ardından Bizanslılar 9 yy. Hamdaniler 10 yy sonunda Mervaniler, 11yy Türkmenler, 12.yy Artuklular Haçlı seferleri zamanında Eyyübiler sonra İlhanlılar Karakoyunlu ve akkoyunlu beylikleri 16.yy Safeviler Osmanlılar ve nihayetinde de şimdi Türkiye Cumhuriyeti . Mardin ve yöresi işte böylesine renkli zengin ve karmaşık bir kültür birikimine sahiptir.

Ezan ve çan seslerinin birbirine karıştığı Mardin de bir çok tarihi cami ve kilise yıllar boyu yan yana durmuş ve kentin kültür mozaiğini oluşturmuştur. Bu sadece Mardin de değil Midyat’ta, Kızıltepe’de, Savur’da Derik ve Yeşilli’de de görülebilmektedir.

Pers’lerin “Marde”, Bizansların “Mardia” Arablarda ”Maridin ” Süryanilerde “Merde-Merdo-Merdi” şeklinde adlandıkları şehir Türklerin yöreyi fethinden sonra “Mardin” olarak adlandırılmıştır.

Kısaca özetlemek gerekirse Yeşilli Mardin iline bağlı yeni ilçe olmuş, Mardin’e en yakın ilçedir. Halk arasında ve bazı tarihi kaynaklarda “Reşmil-Rişmil” olarak bilinmektedir. Mardin’in hemen kuzeydoğusunda yer almaktadır. Osmanlılara kadar hiç ismine rastlanmadığı ve Osmanlıların eline geçtikten sonra 39 hanesi olan küçük bir köy olduğu dikkate alınırsa bağımsız bir Yeşilli tarihinden bahsetmek zor görünüyor. O nedenle ilçenin tarihi bir anlamda Yeşilli’de yerleşimin olduğu günden itibaren Mardin’in tarihiyle özetlenmesi şeklinde olması kaçınılmazdır